رساله صیانتیه یا سطوح از دخالت دولتی در کار بخش خصوصی

در ابتدا از تجربه خودم برای دریافت تأییدیه فنی نرم‌افزار از شورایعالی انفورماتیک و کارکرد این شورا و سرنوشت غایی آن، بازگو می‌کنم، سپس با آوردن بدیلی ربط آن را به طرح صیانت و سنگ‌اندازی‌های دولتی در مسیر کار و توسعه فضای مجازی بازگو می‌کنم.

این داستان واقعی است!!!!

شورایعالی انفورماتیک

فروردین ماه سال ۱۳۹۴ هجری شمسی است. جوانک ۲۴ ساله‌ای که بعد از موفقیت چشمگیر خود در استان فارس و فروش بالغ بر ۳۴ نسخه از نرم‌افزار پورتال خبری ساخته شده خود، به استان فارس و تمامی شهرستان‌های این استان، سودای ورود به سایر استان‌ها و توسعه کسب‌وکار خود را دارد، به منظور کسب مجوز فنی که با عنوان تأییدیه فنی از آن یاد می‌شود، بعد از گذشت چند ماه از شروع فرآیند و تکمیل مدارک، در ایستگاه آخر باید به ارائه پورتال خبری، در محل معاونت نظارت‌های راهبردی ریاست جمهوری واقع در میدان بهارستان تهران، بپردازد. منظور از ارائه، نصب نرم‌افزار بر روی سیستم کارشناسان شورایعالی انفورماتیک و اثبات اصالت نرم‌افزار و ساخت داخل بودن آن است.

ساعت ۹:۰۰ صبح روز ۱۶ فروردین، موعد قرار و حضور در ساختمان شورایعالی انفورماتیک (معاونت نظارت‌های راهبردی ریاست جمهوری) و شروع فرآیند راستی آزمایی نرم‌افزار است. این فرآیند به گفته اعضای شورا از ۳ ساعت الی چند هفته به طول می‌انجامد. راس ساعت در محل شورایعالی انفورماتیک حضور پیدا کردم. در شرایطی که به واسطه تعطیلات نوروزی، ممکن است کارمندان راس ساعت در محل کار حضور پیدا نکند، تاخیر حضور کارشناس تا ساعت ۱۰:۲۰ دقیقه را به خود می‌قبولانم. بعد از تاخیر ایجاد شده کارشناس مربوطه از من اطلاعات مربوط به پرونده، سی دی پرونده و لیبل سی دی را می‌خواهد، که آن را ارائه می‌کنم. پس از حصول اطمینان از تکمیل بودن پرونده، کارشناس مرکز از من می‌خواهد که نرم‌افزار را روی سیستم این مرکز نصب و دموی آن را با کارکرد کامل توضیح دهم. در مواجهه اولیه با سیستم مرکز، با سیستم عامل ویندوز XP مرکز روبه رو می‌شوم و به کارشناس مرکز اعلام می‌کنم که نرم‌افزار بنده در محیط سیستم عامل لینوکس باید نصب و راه‌اندازی شود و برای اثبات حرف خود به ایشان مدارک و سیستم‌عامل‌ ثبت شده در آن را، گواه می‌گیرم. کارشناس مربوطه با پرخاش جواب می‌دهد که اگر می‌شود روی همین سیستم نصبش کنم و گرنه ارایه را به وقت دیگری در حدود شش ماه آینده، موکول خواهد کرد. من نیز مطمئن هستم، در صورت تأخیر امکان پیش‌برد پرونده خود را، تا مدت نامعلوم نخواهم داشت.

در برخورد اولیه کارشناس، ایشان توقع حضور یک تیم بزرگ نرم افزاری و در قالب یک شرکت نرم افزاری را داشتند و انتظار حضور فردی مسن‌تر از بنده به عنوان مدیر نرم افزار داشتند و ارایه تک نفره بنده و سن و سال پایین من باعث شده بود که کلا پرونده را جدی نگیرند  

از آنجا که از زبان PHP برای ساخت نرم‌افزار پورتال خبری استفاده کرده‌ام، می‌دانم که راهی برای بالاآوردن آن بر روی محیط ویندوز، وجود دارد. از کارشناس می‌خواهم که نرم‌افزارهایی را روی سیستم نصب کنم که به همراه خود آورده‌ام. کارشناس می‌گوید که سیستم در اختیار شماست، هر کاری لازم است انجام دهید تا نرم‌افزار روی این محیط قابل ارائه شود، فقط اینترنت ندارید و تا ساعت ۱۲:۳۰ نیز برای امروز، بیشتر فرصت نیست و در صورت طولانی شدن باید ادامه فرآیند، صبح فردا انجام شود. به ناچار موافقت می‌کنم و کارشناس من را در اتاقی که دو تیم دیگر با حدود ۸ نفر مشغول صحبت و جلسه هستند برای نصب نرم افزارهای خود و امکان تمرکز به سختی فرآهم است تنها می‌گذارد. بعد از بازکردن سیستم، متوجه می‌شوم که روی این سیستم چند وب سرور که به درستی پیکربندی نشده‌اند، از قبل موجود است. دقیقا به یاد می‌اورم ۲ وب سرور و یک پایگاه داده موجود بودند که به علت وجود خطا، امکان استفاده از آن‌ها نبود، یعنی در بادی امر، می‌بایست اضافات و ضایعات سیستم شورایعالی انفورماتیک را حذف می‌کردم. پس از مشقت فراوان و با دشواری زیاد، موفق به بالا آوردن سیستم راس ساعت ۱۲:۱۰ شدم، از سایر کارشناسان خواستم تا کارشناس پرونده را مطلع سازند تا سیستم را چک کند، ایشان بعد از ۵ دقیقه آمد و از اینکه سیستم در این مدت کوتاه و علیرغم عدم تطابق سیستم‌عامل بالا آمده، متعجب گردید. از ایشان با حالت خود ستایانه‌ای خواستم که بررسی کند و هر آنچه که لازم است برای تاییدیه فنی، بفرماید تا انجام دهم. سوالاتی از من پرسید، خواست تغییراتی را در محیط نرم‌افزار بدهم که مطمئن شود، به همه نرم‌افزار و ساختار آن مسلط هستم. تمام آنچه که خواست را انجام دادم و ایشان اذعان کردند که از نظر شورایعالی انفورماتیک این نرم‌افزار تاییدیه فنی اخذ می‌کند، اما در ابتدا باید از وزارت ارشاد مجوز، رسانه دیجیتال بگیرید.

از این تغییر ایجاد شده، بهت زده شدم و به کارشناس گفتم که در فرآیند اولیه این بخش وجود نداشت، ایشان نیز تأیید کردند و گفتند این موضوع به تازگی به فرآیند تأییدیه فنی اضافه شده و اجباری است. در مورد بعدی به کارشناس گفتم که این نرم‌افزار که خود دارای محتوایی نیست و استفاده کنندگان آن، محتوایش را ایجاد می‌کنند، لذا استفاده کنندگان آن باید از ارشاد مجوز بگیرند، نه سازنده آن. ایشان نیز تایید کرد و گفت اما برای صدور تأییدیه فنی، نظر وزارت ارشاد اسلامی لازم است.

فردای آن روز به پورتال وزارت ارشاد اسلامی و بخش رسانه‌های دیجیتال مراجعه کردم، بعد از ثبت نام اولیه و تأیید شماره موبایل خود، به پورتال این وزارت خانه و بخش مجوز‌ها مراجعه کردم و اطلاعات لازم را پر‌کردم، یکی از آیتم‌های اطلاعات داشتن کارت پایان خدمت سربازی برای مشمولان و آقایان یا معافیت بود و از آنجایی که بنده فاقد این مدرک بودم و هم‌چنان مشغول تحصیل در دوره کارشناسی بودم، از این بخش عبور کردم و منتظر شدم تا از این وزارت خانه، تماس بگیرند. دو ماه گذشت، هیچ تماسی با من گرفته نشد، برای پیگیری با بخش پشتیبانی تماس گرفتم، از من خواستند تا کد رهگیری را برایشان بخوانم و من گفتم که سیستم کد رهگیری به من نداده است، با چک کردن بیشتر مشخص شد که من به علت عدم پر کردن بخش مربوط به نظام وظیفه، اصلا فرآیندم به مرحله انتظار نرسیده است. از پشتیبان خواستم که این نکته را در نظر بگیرد که بنده هنوز کارت پایان خدمت ندارم و تحصیلاتم به اتمام نرسیده است که به خدمت سربازی بروم، ایشان گفتند که امکان تکمیل این فرآیند، بدون کارت پایان خدمت یا معافیت دائم، وجود ندارد. از ایشان پرسیدم بعد از تکمیل چه اتفاقی می‌افتد، به من گفتند که هر‌آنچه که در شورایعالی انفورماتیک داده‌اید و به صورت حضوری نیز روی سیستم‌های آن مرکز نرم‌افزار خود را نصب کرده‌اید، دقیقا باید در این سازمان نیز انجام دهید.

من به ناچار از خیر مجوز و تأییدیه گذشتم و برای بازاریابی و ورود به سایر استان‌ها، استراتژی دیگری در پیش گرفتم، که البته به موفقیت مد نظر نرسید، اما پیش وجدان خودم، شرمندگی اینکه تا به امروز برای کشورت کاری نکردی را نداشتم و نخواهم داشت.

شورایعالی انفورماتیک، بعد از ۳ سال منحل شد و تاییدیه‌های فنی، حتی برای شرکت‌هایی که موفق به اخذ آن شدند، هیچ‌گاه کارکردی فنی یا اعتباری، حتی در مناقصات دولتی نداشت و از نظر اهالی فضای مجازی و سازندگان نرم افزاری، هیچ‌گاه پارامتری مهم، برای احراز عملکرد خوب یک نرم افزار نبود

طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی چیست؟

مجلس جدید که با ارائه طرحی خواستار قانون‌مند کردن، فضای مجازی و کنترل حاکمیتی این فضا شد. این طرح به ادعای نویسندگان و تنظیم کنندگان آن، به منظور ایجاد چهارچوب و قانون‌مند کردن، فضای مجازی و ایجاد اسلوب صحیح برای استفاده کنندگان و هم‌چنین رفع کننده خلاهای قانونی مربوط به این فضا است.

اینکه تا چه حد این ادعا صحیح است، بنا به نظرات حقوق‌دانان و اعضای برجسته نظام صنفی رایانه، نظام صنفی کسب‌و کارهای اینترنتی و .....، خیلی مدعای درستی نیست. اما چرا به این طرح اهالی فضای مجازی، سازندگان و خدمات دهندگان این فضا بدبین هستند:

الزام به مجوز همگان

یکی از بخش‌های این طرح، دارندگان پلتفرم‌ها و شبکه‌های مجازی و .... ملزم می‌کند که از نهادهای مربوط مجوز بگیرند. برگردیم به داستان شورایعالی انفورماتیک و فرآینده دریافت مجوز، اگر من سازنده ایرانی که دریافت مجوز در یک سازمان خیلی محدود برایم اینقدر دشوار و ناشدنی است، چگونه اینستاگرام و فیس بوک آمریکایی که به نص صریح قانون‌شان فعالیت، تجاری با ایران یا هم‌پیمانان ایرانی، غیر مجاز و خلاف است، امکان دریافت مجوز از نهادهای کشور ما را خواهند داشت.

یکی از ویژگی‌های محبوب شدن کسب و کارهای مبتنی برشبکه‌های اجتماعی، عدم وجود بروکراسی و راه اندازی ساده و بدون هزینه آن بود، حال ما با این الزام، مانعی در مسیر راه این کسب و کارها ایجاد می‌کنیم

تغییر دستوری ذائقه مصرف کنندگان

در فرازی از این قانون نسبت ترافیک داخل کشور به ترافیک خارجی را به تدریج محدود و به سمت داخلی کردن ترافیک، سوق می‌دهد. این موضوع بیان می‌کند که ما اگر از موتورهای جستجویی مثل گوگل، یاهو و شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک، اینستاگرام و ... غیر بومی استفاده می‌کنیم باید آن را با جایگزین‌های داخلی، جایگزین نماییم. این قضیه از دو منظر حائز اهمیت است:

اول اینکه آیا اساسا ما برای همه سرویس‌های خارجی جایگزین قابل اتکا داریم یا خیر؟

دوم آیا جایگزین‌ها بومی ما امکان سرویس دهی به کل جمعیت و کاربران ما را دارند یا خیر؟

که پاسخ هر دو سؤال از نظر بنده که سالیان متمادی است در بالاترین سطوح فضای اینترنتی کار و فعالیت می‌کنم منفی است. ما حتی به لحاظ زیرساختی در ایران ۱۴۰۰ امکان ارائه خدمات به کسری از کاربران‌مان را، هم نداریم

تغییر دستوری پارامترهای مختلف اقتصادی و اجتماعی، همیشه برعکس جواب داده و خود فانون‌گذران مختلف نیز به این نکته اذعان دارند

عدم توانایی فنی بومی

ما حتی در پلتفرم‌های بومی خود، برای راه‌اندازی و پشتیبانی، به خدمات خارجی نیازمندیم. به این معنی که نرم افزارهای ساخته شده، برای تکمیل و بروزرسانی، از آنجا که همگی بر بسترهای خارجی و جهانی بنیان نهاده شده‌اند، نیاز به بروزرسانی از فضای اینترنتی دارند. اگر ما از این ویژگی محروم شویم خود را فعالیت میلیون‌ها توسعه دهنده نرم‌افزار، در سطح جهان، محروم کرده‌ایم، یعنی خود تحریمی!!!!

ابهامات فراوان قانونی و امکان رای به تفسیر‌های متفاوت قانونی این طرح

طرح‌ ایجاد شده در خیلی از موارد اقدام به کلی گویی و حتی تناقض گویی کرده است و در خیلی از موارد، مجریان امکان داشتن برداشت‌های متفاوت از طرح‌ را دارند و نمایندگان بزرگوار مجلس، می‌دانند که در تدوین قانون باید از این خصیصه اجتناب ورزید.

تضاد فلسفی طرح صیانت با اینترنت

اینترنت، اصطلاح ایجاد شده از دو کلمه inter و network است، واژه inter به معنی بین چند چیز و در این مورد بین چند نتورک یا شبکه است. قبل از شکل‌گیری اینترنت، هر ارگان و سازمان آمریکایی شبکه خود را داشت و این شبکه‌ها به صورت مستقل از هم، کار می‌کردند و خلق اینترنت بر اساس نیاز متصل کردن این شبکه‌های مستقل صورت پذیرفت. حال ما دوباره به اختراع چرخ رو آورده‌ایم. 

جلوگیری از صادرات خدمات مهندسی

در جهان بعد از کرونا، خیلی از هم‌وطنان توسعه دهنده و سازنده نرم‌افزار، اقدام به صادرات خدمات نرم افزاری و کسب درآمد ارزی می‌کنند که با محدود کردن دسترسی به اینترنت، این بخش هم‌وطنان، نیز از مسیر درآمدی خود محروم می‌شوند و رشد اقتصاد مولد نرم افزاری، با قدرت نابود خواهد شد

محدود کردن مسیرهای کسب دانش

در فضای اینترنتی بسیاری از محققان و توسعه دهندگان، با تعامل و مرور ژورنال‌های جهانی و منتشرکنندگان جهانی، دانش خود را مرتب به روز می‌کنند و حتی از دستاورد سایر دانشمندان در تحقیقات خود بهره گرفته و کمک به اثبات فرضیات یا رد آن‌ها می‌کنند، اما با تصویت محدودیت‌های ناشی از طرح صیانت، این مساله به صورت کامل از دسترس خارج خواهد شد

اختلال در کار وسایل مردم

بخش عمده‌ای از وسایل الکترونیکی مردم، از مبدا خارج از کشور تامین شده است و آپدیت‌های و بروزرسانی‌ها را از همان مبدا می‌گیرد، به عنوان مثال گوشی تلفن همراه xiaomi یا لپ تاب asus برای نصب در فاز اول و پشتیبانی و بروزرسانی در فاز بعد، نیاز به اتصال به شرکت‌های مادر در چین دارند و با محدود کردن دسترسی به فضای مجازی و جلوگیری از اتصال به اینترنت جهانی، این وسایل دچار اختلال عملکرد می‌شوند

فردای تصویب طرح صیانت چه اتفاقی می‌افتد؟

آقای ا-ا (تصویر فوق [کارآفرین موفق و شایسته ایرانی] ) که از مسیر بازاریابی دیجیتال برای کسب و کار خود و ۱۰ کارگر شاغلش، برای بازاریابی استفاده می‌کند، باید الگوریتم‌های موتور جستجوی گوگل را که با مشقات فراوان یاد گرفته کنار بگذارد و با موتورجستجوی داخلی به جذب مشتری به پردازد. هم‌چنین ا-ا برای شناساندن خود و معرفی خدمات و محصولاتش از اینستاگرام استفاده می‌کند که باید از جایگزین مناسب داخلی استفاده کند.

برای آقای ش-د که از خریداران آقای ا-ا دسترسی به وب سایت آقای ا-ا سخت تر خواهد شد. چرا که تا قبل از این با جستجو در گوشی خود آن سایت را پیدا می‌کرد، حال باید جسنجوگر مناسب را پیدا کند که سایت آقای ا-ا را در آن نشان دهد. برای معرفی محصول مد نظرش نیز ش-د، باید اسکرین شات اینستاگرام را به ا-ا نشان دهد چرا که لینک قابل دسترس نیست.

آقای رانت جو هم که می‌داند، ا-ا و ش-د از این وضعیت به سطوح آمده‌اند، احتمالا به هر دوی آن‌ها فیلترشکن‌هایی به قیمت گزاف می‌فروشد و از رانت ایجاد شده از این قانون نیز بهره‌مند می‌شود. تقویت شبکه ملی اطلاعات هم که از اهداف اصلی این طرح صیانت است، بازهم دور می‌خورد و قانون گذاران باز به هدف نهایی خود نمی‌رسند.